ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 17، شماره 5، مرداد 1403 ، شماره پی در پی 99

سبک‌شناسی طنز در داستانهای بهرام صادقی بر اساس تئوری طنز ناسازگاری

صفحه (27 - 50)
محمدحسن حبیبی ، سیاوش حق‌جو (نویسنده مسئول)، فرزاد بالو ، مسعود روحانی
تاریخ دریافت مقاله : شهریور 1402
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : آذر 1402

چکیده

زمینه و هدف: بهره مندی از «زبان طنز» و «اندیشه اصالت وجود یا اگزیستانسیالیسم» دو ویژگی سبکی داستانهای بهرام صادقی است. این پژوهش به سبک‌شناسی این داستانها از طریق جستجوی رابطه ای معنادار میان این دو ویژگی سبکی میپردازد و میکوشد به کمک تئوریهای طنز نشان دهد که حضور این نوع زبان در داستانهای وی معنادار است و با اندیشه غالب در آن آثار هماهنگ است. آنچه موجبات چنین جستجو و کوششی را فراهم میکند بسآمد و فراوانی نمودهای طنز و مؤلفه های اگزیستانسیالیستی در آثار این نویسنده است.

روش مطالعه: روش این پژوهش تحلیلی و توصیفی و بر مبنای مطالعه کتابخانه ای در سه حوزه مطالعاتی تئوریهای طنز، اگزیستانسیالیسم، و آثار نویسنده، و جستجوی حلقه های ارتباطی میان آنهاست.

یافته ها: در میان سه تئوری کلاسیک موجود درباره عاملیّت و مبنای طنز، یعنی نظریه های برتری، تسکین، و ناسازگاری، تئوری اخیر همسو با سبک زبانی و فکریِ آثار این نویسنده است و رابطه ای منطقی میان زبان و اندیشه محوری آن آثار برقرار میکند.

نتیجه گیری: تئوری ناسازگاری، به این سبب که عامل خنده را افشای تهی‌بودگی رویدادها از الگوی مفهومی شناخته شده شان میداند، هماهنگی بسیار زیادی با افشاگری مشابهی در اندیشه اگزیستانسیالیسم دارد. از این رو، حضور عنصر غالب طنز در سبک داستان‌نویسی بهرام صادقی اندیشه اصالت وجودیِ حاکم بر اغلب آثار نویسنده را توضیح میدهد.

کلمات کلیدی
داستان , داستان‌کوتاه , فلسفه طنز , تئوری طنز ناسازگاری , اگزیستانسیالیسم , بهرام صادقی

• ارسطو. (1343). فنّ شعر. ترجمه عبدالحسین زرین‌کوب. چاپ دوم. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب. صص 29 و 34.
• ارسطو. (1385). اخلاق نیکوماخوس. ترجمه محمدحسن لطفی. تهران: انتشارات طرحِ‌نو، ص 156.
• ارسطو. (1398). فنّ خطابه. ترجمه اسماعیل سعادت. چاپ سوم. تهران: انتشارات هرمس، صص 373-374.
• اسدی، علیرضا. و شوهانی، علیرضا. و اسماعیلی‌نیا، فاطمه. (1398). بررسی جلوه های گروتسک در آثار بهرام صادقی و اوژن یونسکو. فصلنامه پژوهشنامه ادبیات داستانی دانشگاه رازی. سال 8، شماره 28، صص 1-21.
• اصلانی، محمدرضا (1384). بهرام صادقی؛ بازمانده های غریبی آشنا. تهران: انتشارات نیلوفر، صص 43 و 537-578.
• افلاطون. (1366). مجموعه آثار افلاطون. ترجمه محمدحسن لطفی. جلد 3. چاپ دوم. تهران: انتشارات خوارزمی، ص 1793.
• پیروز، غلامرضا. و حقیقی، مرضیه. (1393). طنز کارناوالی و بازتاب آن در داستانهای بهرام صادقی. نشریه جامعه شناسی هنر و ادبیات. دوره 6، شماره 1، صص 65-89.
• سارتر، ژان پل. (بی‌تا). هستی و نیستی. ترجمه عنایت‌الله شکیباپور. تهران: انتشارات شهریار، ص 36.
• ساعدی، غلامحسین. (1371). هنر داستان‌نویسی بهرام صادقی. ماهنامه کلک. شماره 32 و 33، صص 113-119.
• شاطری، نیره. و خراسانی، محبوبه. و رشیدی، مرتضی. (1399). بررسی و تحلیل سبک‌شناسانه طنز سیاه در داستانهای کوتاه بهرام صادقی. فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی. شماره 57، صص 95-121.
• شوپنهاور، آرتور. (1395). جهان همچون اراده و تصور. ترجمه رضا ولی یاری، چاپ هفتم. تهران: نشر مرکز، ص 589.
• صادقی، بهرام. (1379). ملکوت. چاپ هفتم. تهران: انتشارات کتاب زمان، صص 32-112.
• صادقی، بهرام. (1380). سنگر و قمقمه های خالی. تهران: انتشارات کتاب زمان، صص 31-361.
• صادقی، بهرام. (1383). وعده دیدار با جوجوجتسو: شش داستان‌کوتاه. تهران: انتشارات پژوهه، صص 22-23.
• صدر، رؤیا. (1380). بهرام صادقی و طنز قمقمه های خالی. نشریه کتاب ماه ادبیات و فلسفه، شماره 44، صص 58-61.
• طبیب‌زاده، امید (1390). جشن‌نامه ابوالحسن نجفی. تهران: انتشارات نیلوفر، ص 111.
• فروید، زیگموند (1401). لطیفه و ارتباطش با ناخودآگاه. ترجمه آرش امینی. تهران: انتشارات ارجمند، صص 239-240.
• کامو، آلبر (1382). افسانه سیزیف. ترجمه علی صدوقی و محمدعلی سپانلو و اکبر افسری. تهران: نشر دنیای نو، ص 59.
• کانت، امانوئل (1388). نقد قوه حکم. ترجمه عبدالکریم رشیدیان. چاپ پنجم. تهران: نشر نی، صص 278 و 283.
• محمودی، حسن (1377). خون آبی بر زمین نمناک؛ در نقد و معرفی بهرام صادقی. تهران: انتشارات آسا، صص 133 و 205.
• مرادی، فرشته. و فرهادی، نوازالله. و شفیعی، محمد. (1399). بررسی گونه های طنزپردازی و سبک فکری نویسندگان مکتب داستان‌نویسی اصفهان با تکیه بر آثاری از هوشنگ گلشیری، بهرام صادقی، و محمد کلباسی. ماهنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب). سال 13، شماره 12، صص 65-81.
• مرادی، فرشته. و فرهادی، نوازالله. و شفیعی، محمد. (1400). بررسی طنز در آثار بهرام صادقی بر اساس نظریه رابرت لئو با تأکید بر سنگر و قمقمه های خالی و ملکوت. فصلنامه علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا). دوره 13، شماره 48، صص 145-172.
• موریل، جان. (1392). فلسفه طنز: بررسی طنز از منظر دانش، هنر، و اخلاق. ترجمه محمود فرجامی و دانیال جعفری. تهران: نشر نی، صص 44-214.
• میرصادقی، جمال. (1382). تفسیر داستان قریب‌الوقوع. ماهنامه گلستانه. شماره 54، صص 85-86.
• میرعابدینی، حسن. (1386). صد سال داستان‌نویسی ایران. جلد 1-2. چاپ چهارم. تهران: نشر چشمه، صص 311-358.
• نفیسی، آذر. (1369). اندر باب نقش‌بازی در داستان: برداشتی از «آقای نویسنده تازه کار است» اثر بهرام صادقی. ماهنامه کلک. شماره 5، صص 31-43.
• نیچه، فریدریش. (1376). چنین گفت زرتشت: کتابی برای همه کس و هیچ‌کس. ترجمه داریوش آشوری. چاپ دهم. تهران: نشر آگه، صص 224-312.
• هابز، توماس. (1380). لویاتان. ویرایش و مقدمه از سی. بی. مکفرسون. ترجمه حسین بشیریه. تهران: نشر نی، ص 110.